8 հոգի, 10 տուն ու մի կարկատած կամուրջ․ Աջաբաջ

Ողջիի վտակ Գեղի գետի երկու ափերին Աջաբաջ գյուղն է. եղած-չեղածը՝ 10 տուն, մի կիսաքանդ եկեղեցի, մի քանի անասնագոմ։

Գյուղում մշտապես 4 ընտանիք է բնակվում՝ 8 մարդ:

«Երեսուն տարի առաջ գյուղում ավելի շատ մարդ էր ապրում, մարզում կոմբինատների բացումից հետո, բնակիչների մեծ մասը տեղափոխվեց քաղաք՝ աշխատելու»,— ասում է գյուղի բնակիչ Քրիստինեն։

Խորհրդային շրջանում Սյունիքի մարզի Աջաբաջ գյուղում ադրբեջանցիներ են ապրել, 1988-ին ռազմական բախումների պատճառով հեռացել են։ Քրիստինեի սկեսուրն ու սկեսրայրը Կապանի Կավարտ գյուղում զբաղվել են անասնապահությամբ, հետո որոշել են գալ Աջաբաջ՝ խոտի առատության համար։ Տունը, որտեղ տեղավորվել են Սուրենի ծնողները, գյուղի նախկին դպրոցն է եղել։ Հիմա Սուրենն ու Քրիստինեն են ապրում այստեղ։

«Սա ադրբեջանցիների դպրոցն է եղել։ Մեծ սենյակներ էին, մենք ենք կիսել։ Պատից գրատախտակ էր կախված, դպրոցական սեղան, աթոռներ կային, երբ եկանք»,— պատմում է Քրիստինեն։

Ամուսնու հետ Քրիստինեն ծանոթացել է Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ․

«90-ականներին, երբ գրադներով խփում էին Կապանին, վախից փախել, եկել էր բարեկամի տուն՝ Կավարտ, ես էլ տեսա, տարա մեր տուն, ու մնաց»,— ասում է Սուրենը։

Երբ ամուսնացան, Քրիստինեն 16 տարեկան էր, ամուսինը՝ 30։ Սուրենը Ռուսաստանում հարուստ անցյալը թողել, էստեղ էլ է ընտանիք կազմել, մեկ տղա ունեն.

«Ռուսաստանում էլ ընտանիք ունեմ, աղջիկս ավելի մեծ է, քան տղաս։ Առաջին կինս՝ Լիդան, 62 տարեկան է։ 90-ականների կռիվը երբ սկսեց, հետ եկա,— ասում է Սուրենն ու ծիծաղելով ավելացնում,— հիմա Լիդան Քրիստինեի հետ ավելի շատ է խոսում, քան՝ իմ»։

Սուրենն ու կինը Աջաբաջում հաստատվեցին Սուրենի ծնողների մահից հետո, հիմա նրանք են զբաղվում անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ Նրանց միակ որդին ապրում է Կապանում։

Ամուսիններն աշխատանքի բաժանում են արել. Սուրենը կով է կթում, Քրիստինեն՝ կաթից պանիր պատրաստում։ Տնամերձ հողամասում լոբի, կարտոֆիլ, վարունգ են աճեցնում, ավելուկ հավաքում, շլորից թթու լավաշ սարքում։ Խոզեր, ճագարներ ունեն՝ մորթում, միսը վաճառում են․ որտեղից հնարավոր է, եկամուտ են ստանում։

«Հիմա սրանք պիտի ծախեմ, ալյուր առնեմ, բերեմ, որ ձմռանն ապրենք։ Կապանում արդեն մեզ գիտեն, նախօրոք զանգում, ասում են՝ ինչից ինչքան են ուզում։ Օրինակ՝ լոբի են ուզել, կիլոն 2000 դրամ է։ Դրանով ոչ մի բան չես կարող հետ գցել, եթե դրսից օգնող չլինի»,— ասում է Քրիստինեն։

Գյուղի մշտական բնակիչներին Քաջարանի համայնքապետարանը ձմռան համար փայտ է տալիս։

«Էստեղ ամառ-ձմեռ ցուրտ է, 10մ³-ը ստացել ենք, մարզպետը խոստացել է ևս 10-ը տալ, որ հերիքի»,— պատմում է Քրիստինեն։

Գեղիի մյուս ափին ապրում են Աջաբաջի 8 բնակիչներից 6-ը՝ Արմենն ու Միշան՝ իրենց կանանց, Անդրանիկն էլ՝ հոր հետ։ Նրանց հետ հարևանություն անելու համար Քրիստինեն ու Սուրենը օրը մի քանի անգամ անցնում են գյուղի երկու մասերը կապող կարկատած կամրջով։

Անդրանիկը հոր հետ Աջաբաջում ոչխարներ է պահում։ Կինն ու երեխաները Կապանում են ապրում, ժամանակ առ ժամանակ գյուղ են գալիս։

Միշան անտառապահ է, հսկում է, որ որսագողություն չանեն։ Որդի ունի, էլի Կապանում է ապրում։

Գյուղի մյուս «պաշտոնյան» Արմենն է՝ բնապահպանը.

«Ես իրավունք ունեմ գյուղ եկող մեքենաները կանգնեցնեմ, ստուգեմ։ Հսկում եմ, որ կենդանիներին չկրակեն, բնությունը չվնասեն»,— բացատրում է Արմենը։

Թե ո՞վ է իրեն այդ գործին դրել, չի կարողանում բացատրել։

Աջաբաջն աշխարհին կապված է քարուքանդ ճանապարհով։ Այդ ճանապարհին ո՛չ գյուղի մասին հիշեցնող ցուցանակ կա, ո՛չ գնացող-եկող։

«Երկու տարի առաջ մեկն արտասահմանից եկել էր, առաջը կտրեցի․ պիտի իմանամ՝ գյուղ եկողը ով է, ինչու է գալիս, կարող է՝ թուրք ռազվետկա է։ Անգլերեն էր խոսում, բան չէինք հասկանում։ Տարա Կապան, թարգմանիչ բերեցին, պարզվեց՝ տուրիստ էր»,— պատմում է Արմենը՝ Աջաբաջի բացառիկ հյուրի մասին։

Արմենի կինը ամսվա կեսը Աջաբաջում է, կեսը՝ տղաների մոտ՝ Կապանում։ Երբ կինը գյուղում չէ, ամբողջ գործն Արմենն է անում՝ կով կթել, պանիր սարքել, պահածո փակել։

Գյուղում ապրելու տարրական պայմաններ չկան։ Ճանապարհը քարքարոտ է, հույս էլ չկա, թե կասֆալտապավի, համայնքային տրանսպորտ, գազ, խանութ, դպրոց, մանկապարտեզ չունեն։ Համայնքապետարանից խողովակներ են տվել, ամեն ընտանիք իր համար սարերից ջուր է բերել։

«Մեզ մոտ ձմռանը մեքենա չի գալիս, ճանապարհին երկու մետր ձյուն է նստում։ Մինչև ձմեռը՝ քաղաքից մի քանի ամսվա առևտուր ենք անում»,— ասում է Քրիստինեն։

Աջաբաջում ապրող 4 ընտանիքն էլ Կապանում տուն ունեն, երեխաներին ուղարկել են քաղաք, իրենք անասնապահությամբ են զբաղվում։

«Էստեղ հարմարվել ենք, մեր ապրուստն էստեղ է։ Բայց տղաս գա, ի՞նչ անի, ինքը ջահել է, թող քաղաքում ապրի, կյանքը վայելի։ Մեզ համար է լավ, մաքուր օդ է, շառից, փորձանքից հեռու, ամեն ինչից առանձնացած»,— ասում է Սուրենը:

Սուրենի խոսքով՝ երեսուն տարում գյուղում բան չի փոխվել։ Համայնքի 2023-2025թթ․ զարգացման ծրագրով ոչինչ նախատեսված չէ Աջաբաջի համար։ Մյուս կողմից՝ Կառավարությունը արցախցիներին 5 մլն դրամ է առաջարկում՝ Աջաբաջում տուն սարքելու կամ գնելու համար։

Քրիստինեի պատմելով՝ արցախցիներ եկել են, տեսել են՝ ինչ կա-չկա, գնացել են՝ բնակության նոր, ավել հարմար պայմաններով հասցե գտնելու։

Սուրենին հարցրի՝ ի՞նչ կուզեք Ձեր գյուղում լինի։

— Անտենա։ Սպուտնիկ է, անտենա չունենք. մի քանի ռուսական ալիք է բռնում ու Հ1-ը։

— Ի՞նչ են ցույց տալիս Հ1-ով, երկրում ի՞նչ վիճակ է։

— Վատ է, խաղաղություն է մեզ պակասում։ Առաջխաղացում էլ կա՝ դպրոցները, մանկապարտեզները ռեմոնտ են անում։

— Ձեր նման մարդկանց մասին պատմո՞ւմ են։

— Էս առաջին անգամն է, որ մեզ մոտ լրագրողներ են գալիս։ Ես սենց բան չէի տեսել։

1991-ի Գերագույն խորհրդի որոշմամբ՝ Աջիբաջը վերանվանվել է Աջաբաջ։ Գյուղի անվան նշանակությունն ու բացատրությունը մեզ չհաջողվեց գտնել։ Ըստ Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարանի՝ գործածվել է միջնադարյան հայկական սկզբնաղբյուրներում։

Այս նախագիծն իրականացվել է CFLI-ի աջակցությամբ։ Այստեղ արտահայտված տեսակետները պարտադիր չէ, որ համընկնեն Տեղական նախաձեռնությունների կանադական հիմնադրամի (CFLI) կամ Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան պաշտոնական քաղաքականության կամ դիրքորոշման հետ։